ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΣΧΑ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ  ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΩΝ   ΠΑΣΧΑ   
ΑΝΑΣΤΑΣΗ   ΚΑΙ   ΑΓΑΠΗ  

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

     Και πάλι Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Πάσχα του 1888. Εκατό τριάντα χρόνια πριν, αναστάσιμη δοκιμή με τον τίτλο «Πάσχα» στην εφημερίδα των Αθηνών «Εφημερίς». Τα μεγάλα μηνύματα της κορυφαίας ορθόδοξης γιορτής, και ο τρόπος που τα ζει η Ελληνική ψυχή. Γραπτό λυρικότατο, και ποιητικότατο, με την αισθητική έκφραση να ανταγωνίζεται «παθητικότατα και τρυφερότατα» τη δυναμική του νοήματος ! Δοκιμή υψηλής λογοτεχνικής δεινότητας, συγκλονιστικής πνευματικής αναφοράς, άφθαστου κάλλους, τρισχαριτωμένη και για το αρχαιόπρεπο γλωσσικό ιδίωμα, που ανεβάζει έτι περαιτέρω την αξία του. Μεγαλειώδες πανόραμα φανέρωσης του πηγαίου εκκλησιαστικού βιώματος του μεγάλου Σκιαθίτη, της άδολα αγαπητικής ελληνικής ψυχής του.

     Ψάλτης εγκρατής και παραδοσιακός ο Αλ. Παπαδιαμάντης σφραγίζει την εορταστική δοκιμή του από την αρχή, με τον αναστάσιμο παιάνα Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού. «Αναστάσεως ημέρα λαμπρυνθώμεν λαοί». Την προωθεί με. «Πάσχα πανσεβάσμιον ημίν ανέτειλεν. Πάσχα εν χαρά αλλήλους; περιπτυξώμεθα … Ω Πάσχα λύτρον λύπης… Πάσχα το πύλας ημίν του Παραδείσου ανοίξαν, Πάσχα πάντας αγιάζον πιστούς …». Και προχωρεί επισημαίνοντας. «Δια τοιούτων στιχηρών, εξ ων αναπέμπεται ευφροσύνη και αγαλλίασις ανεκλάλητος, η Εκκλησία υμνεί και πανηγυρίζει την Ανάστασιν του Σωτήρος. Η λέξις Πάσχα επενεργεί μαγικώτατα επί των οσίων υμνογράφων και λησμονούσιν επί βραχύ το αυστηρόν και μελαγχολικόν κάλλος, όπερ χαρακτηρίζει τας εμπνεύσεις των, προ της απαλής και Λυδικής, ως ειπείν, αρμονίας, ήτις αυτόματος διαχέεται από των ιερών αυτών φορμίγγων επί τω τρισμεγίστω αγγέλματι !

      Η Εκκλησία αποβάλλουσα την πένθιμον περιβολήν, ενδύεται λευκήν και φεγγοβόλον στολήν, ως αν αντανακλά επ’ αυτής η λευκότης και η λάμψις του αγγέλου, του αποκυλίσαντος τον λίθον του μνημείου. Τα ανήλια βάθη, οι ζοφεροί θόλοι των χριστιανικών ναών διαυγάζονται ως εν ημέρα ανεσπέρου φωτός, και τα άνθη τα εύοσμα και δροσόεντα, άτινα από των λειμώνων και των κήπων μετηνέχθησαν, όπως στολίσωσιν την επιτάφιον σινδόνα του Σωτήρος, τηρούσιν έτι της ραδινής των-ανάλαφρης-χάριτος, των κοσμικών των θελγήτρων τα ίχνη, εν τη τεθολωμένη υπό του λιβάνου ατμοσφαίρα των ναών. Και η Εκκλησία καταπέμπει την ευχήν αυτής την αναστάσιμον κατά την ημέραν ταύτην, εν γλώσση αλλοία ή η συνήθης ! Εν γλώσση πλήρη παιδικών, θα ελέγομεν σκιρτημάτων και παιδικής συγκαταβάσεως. Εις την μεγάλην ευωχίαν της Αναστάσεως προσκαλεί πάντας, παρόντας και απόντας, νηστεύσαντας και μη νηστεύσαντας, πιστούς και απίστους, και τους φέροντας ένδυμα γάμου, και τους αγοραίον περιβαλλομένους ιμάτιον. Ω μέθη της Νύμφης επί τη ανακτήσει του Νυμφίου ! Ω μέθη τρισαγία και ανερμήνευτος !

       Η αναστάσιμη δοκιμή και ιερή παρεμβολή του Αλ. Παπαδ. στην κορυφαία ορθόδοξη γιορτή προχωρεί τώρα σε διακριτικές αναλύσεις και, να το προσέξουν κάποιοι, συνακόλουθους αδελφικούς πάντα εορταστικούς συσχετισμούς Ανατολής και Δύσης. Το πιο σπουδαίο, υπέροχο, και ουσιαστικό είναι ότι, φθάνει να συνδέει αδιάσπαστα την Ανάσταση με την Αγάπη, κατά ένα τρόπο να λέει ότι, η Ανάσταση ανασταίνει την Αγάπη, ότι, όπου βιώνεται η Αγάπη, ανεπίγνωστα πλην καίρια βιώνεται μυστικά η Ανάσταση του Χριστού. Πράγμα, που βλέπει να εξαίρεται έντονα στην καθ΄ ημάς ορθόδοξη Ανατολή, και να ψηλαφείται ευδιάκριτα στην ψυχή του ελληνικού Γένους και λαού. «Την υψηλήν ταύτην μέθην, γράφει, συναισθάνεται εν τη καρδία αυτού ο ελληνικός λαός ως ουδείς άλλος λαός. Ουδεμία άλλη χριστιανική εορτή κατέχει παρ’ αυτώ την θέσιν της εορτής του Πάσχα. Οι Δυτικοί έχουσι τα Χριστούγεννα. Ημείς έχομεν την Ανάστασιν. Αύτη είναι η βασίλισσα των εορτών, η πανήγυρις των πανηγύρεων ημών.

      Η Δυτικοί εορτάζουσι την Γέννησιν του Χριστού εν πλούτω τρυφερών και ωραίων εθίμων, εν οικογενειακή συνενώσει και τέρψεσιν ανθρώπων από καιρού συνωκειωμένων προς τον πολιτισμόν. Αλλά, του ελληνικού Γένους η Λαμπρή ανατέλλει και δύει εν θορυβώδει διαχύσει και υπερτάτη αγαλλιάσει ανθρώπων, οίτινες εις τας φλέβας των τηρούσιν έτι ρανίδας τινάς του αίματος των αγρίων και ατιθάσων και υπό του έρωτος της ελευθερίας βαυκαλωμένων πατέρων μας. Αρματωλικαί συνήθειαι, αγρία ποίησις πληρούσιν εκείνην. Βαρύς χειμών επικάθηται της φύσεως, γογγύζει ο βορράς και πίπτουσιν αι χιόνες, και τα καλά Χριστούγεννα συσπειρούνται πέριξ της σπινθηροβόλου εστίας.

     Αλλά πόσον διάφορον εικόνα παριστά η φύσις παρ’ ημίν, όταν οι κώδωνες των Εκκλησιών εξαγγέλλωσιν χαρμοσύνως την Ανάστασιν ! Το έαρ συνεορτάζει μετά της Εκκλησίας, η φύσις συναγάλλεται μετά της πίστεως. Οι θύμοι των ορέων μοσχοβολούσιν, ο σμαράγδινος μανδύας των πεδιάδων ανακινείται ηρέμα υπό της ζεφυρίτιδος αύρας και στίλβει διακέντητος εκ λευκαθέμων, αι ευωδίαι των εσπεριδοειδών βυθίζουσι τας ψυχάς εις μυστικάς εκστάσεις, τα ρόδα τα εφήμερα, τα αιώνια ρόδα, ξανθά, λευκά, ωχρά, πορφυρά, διηγούνται την δόξαν του Κυρίου !

    Η άνοιξις ως άλλη μοιροφόρος, ως της Μαγδαληνής Μαρίας αδελφή, κηρύσσει δια μυρίων στομάτων ότι, «εώρακε τον Κύριον» ! Δεύτε εξέλθωμεν των σκοτεινών θόλων των ναών, οίτινες δεν αφήνουσι την χαράν μας να εκραγή ακράτητος. Δεύτε υμνήσωμεν τον Κύριον υπό τον σαπφείρινον και αστερόεντα θόλον του ουρανού, και λάβωμεν το φως το ανέσπερον και αναμείνωμεν τα πρώτα μειδιάματα της κροκοπέπλου Ηούς. Τοιαύτην ώραν ο Κύριος ανέστη, «ζωήν τοις εν τοις μνήμασιν χαρισάμενος» ! Εις ημάς τους εν τω βίω ας χαρίση ζωήν ζωής ! Χριστός ανέστη ! Συναθροισθώμεν πέριξ του οβελισθέντος αμνού και συνοδεύσωμεν την όπτησιν αυτού εντέχνως στρεφομένου επί της ανθρακιάς, δια του κρότου των πυροβόλων. Η πυρίτις έστω το σύμβολον της Αναστάσεως και το φίλημα έστω το σύμβολον της Αγάπης. Δεν εννοούμεν την λάμψιν της Αναστάσεως άνευ της γλώσσης του τρομπονίου. Και, η αγάπη χωρίς φιλήματος είναι το άνθος άνευ του αρώματος.

      Και θα κλείσει αυτήν την αισθητικά αριστοτεχνική και πνευματικά ποιητική δοκιμή ο αιώνιος κυρ-Αλέξανδρος της Σκιάθου διαπλέκοντας το Πάσχα και την Ανάσταση του Χριστού με τις τραγικές ιστορικές στιγμές του Γένους, και τη θυσιαστική έξοδο από αυτές για να περάσει στους περί αγάπης λόγους του Απόστολου των Εθνών. Και να καταλήξει  «εν αφελότητι καρδίας νηπίου του Θεού» στην κατάθεση ότι, στον ελληνικό χώρο ο εορτασμός του Πάσχα είναι τέτοιος που, «εκεί και άκων τις καθίσταται χριστιανός, και εορτάζει την Ανάστασιν και την Αγάπην» !    

       Τώρα διαβάστε αργά και στοχαστικά. «Ούτως υποδέχεται και ούτως αντιλαμβάνεται της εορτής του Πάσχα ο ελληνικός λαός. Αυτά τα ονόματα δι ων υποδηλούται το Πάσχα χρησιμεύουσιν, όπως εμπνέωσιν εις αυτόν ενθουσιασμόν και εξαίρωσιν εις κόσμους ονείρων, ως εν ουδεμιά άλλη εορτή. Όταν λέγη Ανάστασις ο ελληνικός λαός, κρυφία τις χορδή αναπαλλομένη εις τα μυχιαίτατα της καρδίας του, υπενθυμίζει εις αυτόν και του Γένους την ανάστασιν, και ο Χριστός και η Πατρίς συναντώνται εν αυτώ ισοπαθείς και ισόθεοι. Και όταν λέγη Αγάπη ο ελληνικός λαός, εκφωνεί την γλυκυτάτην των λέξεων, ήτις κατ΄ εξοχήν τονιζομένη εν τω Ευαγγελίω, και ανακηρυσσομένη εν τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου, παρέμεινεν εν τη γλώσση του το κατ’ εξοχήν περιπαθές και εγκάρδιον ρήμα, δι ου εκφράζει πάσαν στοργήν και πάντα έρωτα και πάσαν αφοσίωσιν. Και νομίζει τις, ότι ο ημέτερος λαός κατ’ εξοχήν ησθάνθη και απεδέχθη και επραγματοποίησεν το κήρυγμα της Αγάπης, ως φέρεται εν τη προς Κορινθίους Επιστολή του Αποστόλου. «Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται. Η αγάπη ου ζηλοί. Η αγάπη ου περπερεύεται, ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου ζητεί τα εαυτής, ου παροξύνεται, ου λογίζεται το κακόν, ου χαίρει επί τη αδικία, συγχαίρει δε τη αληθεία. Πάντα στέγει, πάντα ελπίζει, πάντα πιστεύει πάντα υπομένει» !

      Ευνόητον δε ότι, όπως λάβη τις αγνήν ιδέαν περί του τρόπου καθ’ ον προσδεχόμεθα, κατανοούμεν, και εορτάζομεν την Ανάστασιν, δεον να ευρεθή κατά την ημέραν της σήμερον μακράν της πρωτευούσης, ένθα φυσικώ τω λόγω, ο βίος δεν δύναται να παράσχη τοιαύτας απολαύσεις. Αληθής και ανόθευτος Λαμπρή ανατέλλει δια τους κατοίκους των επαρχιών, των πόλεων, των κωμωπόλεων, των χωρίων, όπου διασώζονται καθαρώτερον και εκδηλούνται εμφανέστερον του εθνικού βίου τα ήθη και έθιμα. Εκεί γλυκύταται παραδόσεις. Εκεί αι ελληνικόταται συνήθειαι, η χριστιανικωτέρα πίστις και η ευαγγελικωτέρα χαρά συνενούνται και αναφαίνονται επί πάντων, και υπό πάντων ακολουθούνται απροσποιήτως και απερίττως. Εκεί, και άκων τις καθίσταται χριστιανός και εορτάζει την Ανάστασιν και την Αγάπην» !

******   ***    ******

       Και, αναστοχαστείτε ! Εκατόν τριάντα χρόνια μετά, σήμερα Πάσχα 2018, τι θα έλεγε ο άγιος των Ελληνικών Γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης βλέποντας το πώς και τι αυτού του ευλογημένου λαού;. Θα ένωνε τη φωνή του με εκείνη του μεγάλου, Διονυσίου Σολωμού. «Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ και ηγαπημένε, πάντοτ’ ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε» ! Πολλά τε και άλλα στο μεταξύ, και εσχάτως ταγοί σου πολιτικοί και πνευματικοί, με τον τρόπο του καθείς, σε ωθούν πλησίστιο στην αντίπερα ακτή ! Το λοιπόν, «όσοι πιστοί», ώρα για αναφορά ικετευτική ! Ο Χριστός είναι πάντα ο Νικητής ! 

      «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός», Ιωάννης ο Δαμασκηνός ! ‘Η, «Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το Χάρο…», «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Διονύσιος Σολωμός.

«Χριστός  Ανέστη»

Με ¨την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος Κοτταδάκης